Kelimenin Adaleti: Çocuk Mahkemesi Kaç Yaş?
Kelime, insanın en kadim sığınağıdır. Bir cümle bazen bir çocuğun dünyasını aydınlatır, bazen de onu susturur. Edebiyat bize hep şunu öğretmiştir: sözcükler yalnızca anlatmaz, aynı zamanda adaletin de sesidir. Çocuk mahkemesi kavramı, bu yönüyle yalnızca hukuki bir terim değil, aynı zamanda bir vicdanın edebi yankısı gibidir. Çünkü çocuk adaletini anlamak, insanın içindeki çocuğu yeniden duymakla mümkündür.
Bir Hikâyenin Başlangıcı: Adaletin Yaşı Kaçtır?
Bir Dostoyevski romanında, suçun ardında hep derin bir insanlık arayışı vardır. Suç işleyen çocuk karakterler de bu arayışın bir parçasıdır — bazen yoksulluk, bazen sevgisizlik, bazen de toplumun unutkanlığı onları bu noktaya getirir. Oysa adalet, yaşla değil, anlayışla ölçülür. Çocuk mahkemesi kaç yaş? sorusu, yalnızca bir yasal sınır değil, aynı zamanda bir vicdan sınavıdır.
Türk Ceza Kanunu’na göre çocuk, 18 yaşını doldurmamış birey olarak tanımlanır. 12 yaşından küçük çocuklar cezai ehliyete sahip değildir; 12-15 yaş arası çocukların sorumluluğu ise fiilin anlamını kavrayıp kavrayamadıklarıyla değerlendirilir. Ancak edebiyatın aynasında bakıldığında, her yaşta “çocuk” bir masumiyet taşır.
Edebiyatın Tanıklığında Adalet
Victor Hugo’nun Sefiller’inde küçük Gavroche’un hikâyesi, toplumun çocuklara borcunu hatırlatır. O, yoksulluğun ortasında büyüyen ama yüreğinde dev bir cesaret taşıyan bir çocuktur. Eğer bir mahkeme sahnesi olsaydı, Hugo muhtemelen hâkimin değil, çocuğun gözünden anlatırdı adaleti. Çünkü edebiyat, yargı dağıtmaz; anlam kurar.
Aynı şekilde Yaşar Kemal’in romanlarında çocuk karakterler, doğanın ve toplumun iç içe geçtiği bir evrende büyür. Onların “suçu” çoğu zaman büyümek zorunda kalmalarıdır. Edebiyat bize şunu söyler: her çocuğun hikâyesi, bir mahkeme tutanağı değil, bir vicdan metnidir.
Çocuk Mahkemeleri: Gerçeğin Kurmaca Hali
Adaletin Pedagojik Yüzü
Gerçek dünyada çocuk mahkemeleri, çocukların yetişkin adalet sistemi içinde ezilmemesi için kurulan özel yargı birimleridir. Bu mahkemeler, yalnızca suçun değil, koşulların da yargılandığı yerlerdir. Hakim, bir edebiyat kahramanı kadar duygusal olmak zorunda değildir ama bir hikâye anlatıcısı kadar dikkatli dinlemelidir. Çünkü her ifade, bir çocuğun hayatının yeniden yazıldığı bir cümledir.
12 yaşın altındaki çocuklar hakkında ceza verilmez; koruyucu ve destekleyici tedbirler uygulanır. 12-15 yaş arası çocukların cezai sorumluluğu, psikolojik ve sosyal gelişim düzeylerine göre belirlenir. 15-18 yaş arası çocuklar ise “genç” kabul edilir ve cezaları yetişkinlere oranla daha hafifletilir. Bu sistem, aslında bir tür “adalet eğitimi”dir; hem toplumun hem çocuğun yeniden öğrenme süreci…
Edebiyatın Işığında Toplumsal Öğrenme
Edebiyat, çocuk mahkemelerine benzeyen bir yapıya sahiptir: karakterleri dinler, hikâyelerini tartar ve sonunda bir anlam üretir. Tıpkı mahkeme gibi, okur da karar verir — ama yargılamak için değil, anlamak için. Bu yüzden çocuk mahkemeleri yalnızca hukuk metinlerinde değil, insanlık metinlerinde de yer almalıdır.
Sait Faik’in çocuk hikâyelerinde olduğu gibi, bazen suç işleyen çocuk değil, onu anlamayan toplumdur. Belki de asıl mahkeme salonu, her yetişkinin içinde kuruludur. Hangi yaşta olursak olalım, içimizdeki çocuğu yargılamadan dinleyebiliyor muyuz?
Sonuç: Kelimelerin Adaleti, Çocukların Geleceği
Çocuk mahkemesi kaç yaş? sorusu, yalnızca hukuki bir cevapla sınırlanamaz. Bu soru, toplumun vicdanında yankılanan bir cümledir: “Bir çocuğu anlamak için kaç yaşında olmak gerekir?” Belki de bu sorunun yanıtı, edebiyatın söylediği gibidir — adalet yaşla değil, kalple ölçülür.
Edebiyat bize her defasında aynı dersi verir: bir kelime, bir hayatı değiştirebilir. O halde adaletin dili, soğuk bir yasa metninden değil, insanın iç sesinden doğmalıdır.
Sen Ne Düşünüyorsun?
Bir roman kahramanı olsaydın, çocuğun savunmasını nasıl yazardın? Yorumlarda kendi edebi çağrışımlarını paylaşarak bu yazının yeni bir hikâyeye dönüşmesine katkı sunabilirsin. Çünkü bazen bir yorum, bir çocuğun sesini duyurabilir.